No Antigo Réxime, diversas normas, leis e prácticas limitaban a producción agrícola e a propiedade da terra. A burguesía liberal, a maneira de conseguir un maior desenvolvemento agrícola, era afianzar e asegurar a propiedade individual e abolir os estorbos legais e as prácticas que impedían a actuación libre dos propietarios.
Os gobernos liberais puxeron un conxunto de medidas, reforma agraria liberal:
- Abolición do réxime señorial
- Desamortización das terras eclesiásticas
- Desvinculación dos morgados
- Supresión das servidumes colectivas
- Supresión do dezmo eclesiástico
- Liberdade de cultivos
- Liberdade no cerramento dos campos
- Liberdade de contratos agrarios
- Liberdade de compravenda das terras
A reforma legal iniciouse nas Cortes de Cádiz e continuou durante o Trienio Liberal, pero anulada polas restauracións absolutistas. O control final dos liberais 1836-1855, se asentasen as bases xurídicas para o desenvolvemento dunha agricultura susceptible de ser explotada con criterios capitalistas. Destacou a xestión de Espartero, Mendizábal e Madoz.
Unha das medidas máis importantes e a propiedade nun ben libre, privado, particular e individual no proceso de desamortización.
1798– Manuel Godoy, venda os bens das institucións eclesiásticas.
Goberno de Xosé Bonaparte, para conseguir apoios, recorreu á supresión de conventos e á venda dos seus bens.
As Cortes de Cádiz, promulgaron un decreto xeral de desamortización en 1813 polo que o Estado confiscaba os bens dos afrancesados, ordes militares, conventos suprimidos ou destruídos e a súa venda, xunto co Patrimonio da Coroa e dos baldíos e terras dos Concellos.
A desamortización eclesiástica en dúas etapas:
- Mendizábal, expropiación polo Estado dos bens das ordes relixiosas e a súa venda en 1836.
- Espartero, confiscou e vendeu os bens do clero secular en 1841.
A partir de 1844 os gobernos moderados paralizaron o proceso e alcanzaron un acordo coa Santa Sede (Concordato de 1851) polo que se recoñecía por parte da Igrexa as vendas xa realizadas e, por parte do goberno, a obrigación de soster ao clero e de considerar o catolicismo como a relixión do Estado.
1855– desamortización de Madoz e a Lei de Desamortización Xeral, venda dos bens do clero regular, se coñece como Desamortización Civil.
Supuxo a posta en venda:
- 20% territorio español
- 50% terra cultivable
- 30% propiedade inmobiliaria
Os principais compradores eran os que dispoñían de recursos económicos: nobreza, terratenentes, campesiños ricos, burguesía… que viron como aumentar o seu prestixio social e patrimonio.
Tiñan 3 obxectivos:
-
- Reforma da propiedade da terra, convertendo en posesión individual e libre os bens inmobiliarios das institucións eclesiásticas e os comunais dos concellos.
- Obter recursos cos que facer fronte ás necesidades e aos gastos do Estado provocados pola guerra carlista e para reducir o pago da débeda pública.
- Lograr un amplo apoio social á causa liberal, á vez que se debilitaba economicamente aos inimigos do liberalismo.
Balance: a desamortización foi un éxito. A venda permitiu o financiamento da guerra e a derrota do carlismo consolidou o réxime liberal.
- Para uns acentou a estructura latifundista e foi unha ocasión perdida para os campesiños e xonaleiros para acceder a propiedade da terrra.
- Para otros, non produciu modificacións, agás o cambio dos propietarios.
Incremento da superficie cultivada, non alteraron o sistema de producción nin de cultivos, porque os novos propietarios non investiron. Ao mesmo tempo o atraso da industrialización. As vítimas foron a Igrexa e os municipis, que perderon os seus bens e recursos, e os campesiños pobres e xornaleiros, que perderon beneficios. Houbo tamén perdas de patrimonio artístico e cultural da Igrexa debido a exclaustración e ao abandono dos conventos e mosteiros.
En Galicia,tiñan o sistema foral e a organización dos montes comunais. As terras explotábanse mediante contratos de arrendamento de longa duración. Os campesiños pagaban as rendas e non podían ser expulsados da terra.
Dúas liñas nas desamortizacións de Galicia:
- O que saca á puxa pública son as rendas forais, conventos, mosteiros e catedrais. Estado vendeu o dereito a percibir rendas e, unha mínima proporción, a propiedade da terra.
- Escasa importancia da desamortización dos propios, escaso patrimonio dos concellos galegos. 50% do espazo cultivable víuse afectado polas desamortizacións, o valor foi moi baixo.
Non alterou a organización agraria procedente do Antigo Réxime, sen adoptar medida capitalista, os campesiños seguiron observando os dereitos sobre a terra.
Agrarismo
O movemento de reivindicacin agraria no que participou de maneira masiva o campesiñado, nunca chegou a unha concreción ideolóxica nin política, dende católicos ata comunistas.
A agricultura no s.XIX e XX a principal fonte de riqueza e a que daba emprego a agran maioría.
Problemas:
- Sistema de propiedade da terra (foros)
- Dimensión reducida das explotacións
- Medidas proteccionistas
Solucións, dúas condicións:
- Acabar co caciquismo
- Acabar co sistema foral
Lei de Aprobación dos Sindicatos Agrarios 1906
Solidaridad Gallega 1907, mitíns, asembleas e accións violentas, aconcienciación do campesiñado medrara, a loita contra o caciquismo e a supresión do sistema foral mediante a redención de foros. Desaparecen en 1914.
La Unión Campesina e o Directorio Antiforista de Teis– eliminación dos foros e mortes de labregos:
- Oseira, 1909
- Nebra, 1916
- Sobredo, 1922
Acción Gallega, 1910 por Valladares, Canitrot, Antón de Olmet e o líder Basilio Álvarez.
Programa:
- Redención de Foros
- Eliminación do Caciquismo
- Desenvolvemento das vías de comunicación
- Fomento das industrias de salazón de peixe, vinícolas e pecuarias
- Creación de cooperativas e bancos de labregos
- Non aceptar como deputados a aqueles que non defendían o agrarismo
Con Primo de Rivera, todo perdeu forza e durante a ditadura estivo paralizado , pero producíuse en 1926 o Decreto de Redención de Foros.
Toda a información sacada do libro de historia.